درباره این اظهارات با برخی چهره‌های حوزه و دانشگاه گفت‌وگو کردیم و نظر آن‌ها را درباره موافقت یا مخالفت با کارهای اقتصادی طلاب و روحانیون جویا شدیم.

همه جوامع برای دانشمندان و علمای خود ارزش قائل هستند

حجت‌الاسلام احمد مبلغی رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی با اشاره به نگاه اسلام به کار و فعالیت اقتصادی، گفت: اسلام، معیار ارزش و منزلت‌یابی جامعه در حوزه‌های اقتصادی و فرهنگی را در تمتع و بهره‌گیری از وضعیت‌های اقتصادی و معیار اصلی‌تر آن را کار می‌بیند.

وی اظهار داشت: خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «لیس للإنسان إلا ما سعى»؛ انسان برای چیزی جز محصول کار و سعی و تلاش خودش نیست. در روایات هم آمده که ارزش هر انسانی به اندازه احصان و اتقانی است که نسبت به کارش دارد.

عضو مجلس خبرگان رهبری ادامه داد: روایات دیگری هم داریم که می‌خواهند به کار به عنوان عامل مولد تمرکز کرده و آن را اصلی‌ترین عامل بهره‌وری در حوزه اقتصاد به حساب آورده و به تبع آن بسیاری از منزلت‌ها و جایگاه‌ها هم بر همین اساس شکل می‌گیرد. البته باید درباره جایگاه و منزلت، نگاه دقیق‌تری داشته اما می‌توان ردپای نقش کار و سعی را در ایجاد منزلت اجتماعی یافت.

وی ابراز داشت: شهید صدر وقتی مکتب اقتصادی اسلام را نوشت، گفت در اسلام تمرکز بر روی کار است و کار به عنوان ارزش اقتصادی به حساب می‌آید و این کار طبیعتاً یک عرض عریضی دارد و مقوله‌های مختلفی را تحت پوشش خود قرار می‌دهد.

مبلغی تصریح کرد: هیچ کس از این اصل اسلامی مبنی بر «لیس للإنسان إلا ما سعى» استثناء نیست و این اصل همه را در بر می‌‌گیرد و سیره امامان ما چنان بود که امامت و رهبری و هدایت جامعه را برعهده داشته و در جایگاه و منزلت قدسی و الهی قرار داشتند اما هیچ‌گاه خودشان را از کار و کوشش و تلاش در فضای اقتصادی به معنای مولد بودن دور نکردند.

وی افزود: امام باقر (ع) مشغول کار در مزرعه‌اش بود و کسی خواست بگوید گویا شما را با دنیا چکار؟! و خواست طعنه‌ای به امام بزند و گفت اگر شما در این حال بمیرید چگونه خدای خود را درک می‌کنید؟ حضرت فرمود: در بهترین حال، چون اساس اسلام کار است و استثناء‌پذیر نیست.

رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی خاطرنشان کرد: البته کسانی که به علم و دانش اشتغال دارند از آن جهت که خروجی‌های علم و دانش در ارتباط با سعی انسان است، مفید خواهد بود و راه تخصصی کردن و مشروع بودن سعی انسان را بیان می‌کند، در این خصوص امروزه همه جوامع برای دانشمندان و علمائشان ارزش قائل هستند و نوع نگاهشان به کار دانشمندان و محققان متفاوت شده است.

وی اظهار داشت: امروز کسانی که دانشگاهی و حوزوی هستند مانند عرفی که در تمام جهان وجود دارد که کار را به معنای دقیق‌تری برای آنها تعریف می‌کنند کار معلمی، کار تدریس و تحقیق را یک کار اساسی‌تری به حساب می‌آورند. چون ثمره آن منعکس می‌شود در همان کار به معنای خاص که مولد ارز‌ش‌های اقتصادی است و خارجی‌ها برای چنین کاری هم ارزش‌ قائل هستند.

مبلغی ابراز داشت: حال اگر کسی بتواند ولو در کسوت روحانیت، فراغت‌هایی داشته باشد نه از آن باب که بخواهد سوء استفاده کند بلکه می‌خواهد خودش را با این اصل اسلامی منطبق کند و در چارچوب مشروع و درست و زیبنده آن ایفای نقش کند نه تنها برای او حرجی و اشکالی نیست بلکه کار او ممدوح و ستوده هم است.

منبع درآمد شهید مطهری کجا بود؟

آیت‌الله محی‌الدین حائری شیرازی از اساتید اخلاق نیز گفت: زمانی یک فردی از یک مجموعه‌ای می‌گوید من می‌خواهم نان حلال بخورم و دیگران نمی‌خواهند روزی حلال بخورند، این درست نیست! وجوهاتی که بر ذمه مردم است و آنها را می‌پردازند و همان استقلال اقتصادی است که روحانیت از دولت دارد.

وی عنوان کرد: اهل سنت به دلیل اینکه خمس را به مسئله جنگ اختصاص می‌دهند و اکنون که غنایم جنگی وجود ندارد، دولت به طلاب اهل سنت می‌گوید شما کارمند و حقوق‌بگیر ما هستید و آنها خودشان اقرار کردند برداشتی که شما علمای شیعه از خمس کردید و آن را جاری در تمام مسائل می‌دانید همان شما را نجات داد.

این استاد اخلاق یادآور شد: اگر کسی بتواند بین کار کردن و درس خواندن جمع کند، خوب است. شهید مطهری یک هم‌مباحثه‌ای داشت که نیمی از سال را درس می‌خواند و نیم دیگر سال را کشاورزی و زراعت می‌کرد و خود این فرد به من گفت آقای مطهری راه درستی رفت و من اشتباه کردم.

وی بیان داشت: یک زمانی انسان این قدرت را در خودش می‌بیند و نظام هم یک سازماندهی کرده برای اینکه ارام آرام آنها شبیه شاگردان امام صادق (ع) تربیت کند، این درست است. شاگردان امام صادق (ع) هیچ کدامشان از راه بیت‌المال معیشت نمی‌کردند اما اگر این کار بخواهد به وجود آید نیازمند سازماندهی است و به تدریج نیازمند انجام اقداماتی است که منافاتی با فعالیت روحانیت ندارد.

آیت‌الله حائری شیرازی با بیان اینکه اگر کسی بتواند میان طلبگی و فعالیت اقتصادی جمع کند نیکو است،‌گفت: شهید مطهری به خاطر مباحث اقتصادی مجبور شد از دانشگاه حقوق بگیرد منتها این کار برای آقای مطهری بسیار بابرکت بود و او توانست رشته الهیات را زنده کرد.

امیرالمؤمنین(ع) در دوران حکومت فعالیت اقتصادی نداشت

حجت‌الاسلام احمد غلامعلی عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث در پاسخ به این سؤال که آیا این امکان وجود دارد که روحانیون در کنار کار تدریس و تبلیغ به فعالیت اقتصادی هم بپردازند، گفت: بستگی دارد. وقتی نگاه می‌کنیم اگر یک روحانی بخواهد دقیقا کار خودش را درست انجام دهد یعنی اعم از تحصیل، تحقیق و پژوهش و ارائه آن، طبیعی است که اصلا فرصت انجام کار دیگری برای او باقی نمی‌ماند.

وی به طرح پرسشی مبنی بر اینکه امام علی (ع) کارهای اقتصادی‌اش را چه زمانی انجام داده است، پرداخت و اظهار داشت: امیرالمؤمنین(ع) در آن موقعیتی که نه کار حکومتی و نه کار تبلیغی و نه هیچ کار دیگری ندارد به فعالیت‌های اقتصادی می‌پردازد. یعنی در طول ۲۵ سال خانه نشینی حضرت. اما بعد از آن در چهار سال و هشت ماه که حضرت مسئولیت حکومت را برعهده گرفته کدام فعالیت اقتصادی را انجام داده است؟ ما سراغ نداریم که در آن سال‌ها چاهی کنده باشد، زمینی آباد کرده باشد چون عملاً یک کار دیگری به ایشان واگذار شده و آن کار هم زمان می‌برد.

معاون پژوهشی پژوهشکده علوم و معارف حدیث خاطرنشان کرد: طبیعی است که اگر فرد بخواهد کاری را درست انجام دهد آن کار زمان‌بر و هزینه‌بر است بنابراین باید هزینه‌های آن به نحو دیگری تامین شود و نمی‌تواند فعالیت اقتصادی انجام دهد. اگر کسی پولی داشته باشد و بخواهد فعالیت اقتصادی انجام دهد منافاتی ندارد اما اینجا اصل شناخته نمی‌شود و نکته‌ای که وجود دارد اگر فرد فعالیت اقتصادی می‌کند باید همانند اهل بیت‌ (ع) دل بخشش آن را هم داشته باشد روحانی که بخواهد در مال دنیا غوطه‌ور باشد در نگاه اهل بیت پسندیده نیست اگر اهل بیت‌ (ع) کار می‌کردند همه دارایی‌‌شان را نیز وقف می‌کردند.

طلبه‌ای که وقت خود را غیر از تعلیم و تعلّم بگذراند، ضرر کرده است

حجت‌الاسلام مهدی طائب گفت: روحانی، طلبه، آخوند با هر اسمی که می‌‌خوانیم، کاری را که در یک مجتمع دینی باید انجام شود عهده‌دار شده است و آن تبیین،‌ تبلیغ،‌ توضیح دین برای مردم است. در حقیقت، کارهای اجتماعی تقسیم شده، یک نفر در رشته پزشکی شرکت کرده وظیفه او این است که برود علم پزشکی را فرا بگیرد و سپس به مداوای مردم بپردازد.

رئیس شورای قرارگاه راهبردی عمار عنوان داشت: یا کسی که نجاری یاد گرفته یا پزشکی خوانده این‌ها همه مشاغلی است که زندگی مردم براساس آن چیزی که خدای متعال خواسته صورت می‌گیرد.

طائب ابراز داشت: بار تبیین، توضیح و تبلیغ دین برعهده عده‌ای است که نام آنها را روحانی گذاشته‌ایم هر یک از این افراد به اقتضای کارشان باید تأمین مادی شوند تا بتوانند آن فعالیت را ادامه دهند. در حقیقت وقتی به دین مراجعه می‌کنیم می‌بینیم که خدای متعال همه را دعوت کرده برای اینکه آن مسئولیت‌هایی را که بر دوشتان است برای رضای من انجام دهید، اما تقاضا نکرده که مجانی انجام دهید.

وی اظهار داشت: پیامبر اکرم (ص) وقتی از جانب خدا مأمور می‌شود، او هم باید غذا بخورد و مسکن و محلی برای زندگی داشته باشد و از این رو خداوند فرمود به مردم بگو: «قل انما انا بشر مثلکم» من هم مثل شما هستم و باید زندگی معمول را داشته باشم.

طائب گفت: پیامبر اکرم (ص) مأمور «مِنَ الله» است که این حرف‌ها را بزند اگر جامعه، زندگی او را تامین نکند و حضرت بخشی از وقت تبیین و توضیح را صرف کشاورزی کند آیا واقعا خردمند‌ها این اجازه را می‌دهند که ایشان فرد عالم دارای علم و چیزی که انسان‌ها بر آن نیاز دارند و در اختیارش است زمانی، علم خود را به نیازمندان ندهد و کاری را انجام دهد که دیگران می‌توانند آن کار را انجام دهند.

وی ادامه داد: همانند یک پزشک که او می‌تواند مردم را مداوا کند به او بگویند مقداری از زمانت را برو کشاورزی و دامداری انجام بده و آن بیماری‌هایی که به مداوای این پزشک نیاز دارند بدون پزشک بمانند آیا عقلا و عقل چنین اجازه‌ای را می‌دهد؟! اگر ما می‌آییم می‌گویم روحانیون باید بروند سر کار، در واقع گم کرده‌ایم این قضیه را که بار مسئولیت یک روحانی چیست؟ اصلا دیدمان درست نیست.

طائب خاطرنشان کرد: اگر یک روحانی بخواهد وقتش را به مردم اختصاص دهد باید به دو کار مشغول باشد؛ نخست اینکه تعلّم. به تعبیر طلبگی یعنی فراگیری و دوم تعلیم یعنی فرادهی. اگر روحانی وقتش را در هر کاری غیر از این دو مورد صرف کند کسانی که باید فراگیر باشند ضرر کرده‌اند یا اگر طلبه‌ای، دروس خود را به خوبی فرا نگیرد مطالبی که می‌خواهد به دیگران بگوید، مطالب ناتمام و ناقص است همچنین اگر در تعلیم کوتاهی کند، دست افرادی که نیاز دارند خالی می‌ماند.

وی در پایان گفت: بنابراین فکر اینکه یک روحانی، یک عالم برود کار کند عدم توجه به آن ارزش کار و مسئولیت یک طلبه است و شاید برای روحانیت خیلی راحت‌تر باشد که برود سرِ زمین کشاورزی و کار کند اما کسانی که به علم و تعلیم این طلبه نیاز دارند چه کار باید انجام دهند.